تاریخچه ترجمه

نویسنده: فست مترجم مترجمین دیدگاه: 0 مشاهده: 179 بار

امروزه ما نمی‌توانیم دنیا را بدون وجود خدمات ترجمه و مترجمین تصور کنیم. اگرچه افراد به صورت فزاینده زبان‌های انگلیسی، اسپانیایی، چینی و غیره را می‌آموزند و به این زبان‌ها صحبت می‌کنند، اما هنوز زبانی جهانی ابداع نشده است که در سرتاسر دنیا توسط همه مورد استفاده قرار بگیرد و این بدان معناست که ما همچنان به مترجمان کتبی و شفاهی برای فهم زبان مردم سایر کشورها نیاز داریم.

اما همیشه اینطور نبوده است.

قرن‌ها پیش، زمانی که مردم در سرتاسر زمین به طور پراکنده زندگی می‌کردند، نیازی به ترجمه وجود نداشت. اما پس از آنکه جوامع مختلف شروع به تجارت با یکدیگر کردند، ایده‌ی مترجمان شفاهی و خیلی بعدتر از آن، مترجمان کتبی شکل گرفت.

به احتمال زیاد اولین مترجمان شفاهی شکارچیانی بودند که در پستی و بلندی‌ها در جستجوی حیوانات پرسه می‌زدند و گاهی اوقات با غریبه‌هایی مواجه می‌شدند که به زبانی عجیب و غریب صحبت می‌کردند. آنها برای کسب اطلاعات در مورد شکارگاه‌ها، سکونت‌گاه‌ها و شاید فقط محض کنجکاوی صداها و کلماتی را که آن غریبه‌ها بر زبان می‌آورند، یاد گرفتند. این، سرآغاز آنچه بود که ما امروزه ترجمه می‌نامیم. اگر آنها نبودند، ما همچنان به زبان‌های مختلف صحبت می‌کردیم و لذت تعامل بین زبانی را درک نمی‌کردیم.

از آن زمان تاکنون ما راه درازی را پیموده‌ایم و اکنون صنعت ترجمه درحال تغییر جهان است و به یمن وجود اینترنت و فراگیری دستگاه‌های دیجیتال، راحت‌تر، لذت‌بخش‌تر و بهتر نیز می‌شود. بیایید نگاهی دقیق‌تر به تاریخچه ترجمه بیندازیم.

مصر باستان

 باوجود اینکه مصریان، مردم سایر مناطق را «بربر» می‌دانستند، اما حفظ روابط سیاسی و تجاری با آنها برایشان ضروری بود. شاهزادگان الفانتین، برای فراعنه سلسله ششم (سالهای 2263 تا 2423 قبل از میلاد مسیح) ماموریت هایی را در نوبیا و سودان انجام دادند. مردم آسوان (یکی از شهرهای جنوب مصر) دو زبانه بودند، حتی گفته می‌شود که شاهزادگان الفانتین نیز دو زبانه بودند. کتیبه‌ها نشان می‌دهند که آنها دارای لقب «مترجم شفاهی اصلی» و نام هارخوف، سبنی، مچو بودند، اما هیچ ملاحظۀ علمی در مورد ترجمه نداشتند. این افراد علاوه بر اینکه مترجم شفاهی بودند، دیپلمات و مبلغ مذهبی نیز بودند.

مترجم شفاهی حضرت یوسف

در داستان حضرت یوسف در کتاب مقدس مسیحیان، شواهدی دال بر حضور مترجمان شفاهی در دربار فراعنه در سالهای 1550 تا 1640 قبل از میلاد مسیح وجود دارد. برادران یوسف او را به بازرگانان مدین فروختند و آنها نیز یوسف را به پوتیفار (عزیز مصر) فروختند. پس از آنکه یوسف به شخصیت مهمی در دربار تبدیل شد، روزی برادرانش برای خرید غله به مصر آمدند. یوسف آنها را به دربار آورد و وانمود کرد که مصری است و برای صحبت با آنها به مترجم نیاز دارد: "آنها نمی‌دانستند که یوسف سخنان‌شان را درک می‌کند، زیرا بواسطۀ یک مترجم با او سخن می‌گفتند." (پیدایش 42:23)

هرودوت

نوشته‌های هرودوت نشان می‌دهد که در میانۀ قرن پنجم قبل از میلاد مسیح، مصریان به هفت طبقۀ اجتماعی تقسیم می‌شدند و یکی از آن طبقات مترجمان شفاهی بودند.

فرماندار بخشی از مصر به نیابت از آشوریان متعهد شد تا کشور را فتح کند. بدین منظور با ایونیان و کاریان‌ها (ساکنان سواحل دریای اژه) که به زبان یونانی سخن می‌گفتند، متحد و پس از آنکه تحت نام پسامتیک اول در سالهای 609 تا 663 قبل از میلاد، فرعون مصر شد، طبق وعده، زمین‌هایی را به این مزدوران یونانی واگذار و مصریان جوان را به آنها سپرد تا یونانی بیاموزند و مترجم شوند.

روم

سه ویژگی از ترجمه در دسترس است که برخی از آنها مراحل تکامل این پدیده را نشان می‌دهند: ترجمه شخصی سازی می‌شود، یک تقویت کننده فرهنگی غیرقابل انکار ایجاد می‌کند و به موضوعی برای تعمل تبدیل می‌شود.

لیویوس آندرونیکوس

اولین ترجمۀ امضا شده در دوران رومیان پدیدار شد. اولین مترجم اروپایی که نامش برای ما شناخته شده است، برده‌ی یونانی آزاده شده لیویوس آندرونیکوس است که در حدود 240 سال قبل از میلاد مسیح حماسه ادیسه را به لاتین ترجمه کرد. ارباب آندرونیکوس به خاطر استعدادی که وی داشت او را آزاد کرد.

لیویوس آندرونیکوس اهل تارانتو بود و 272 سال قبل از میلاد توسط رومیان به بردگی گرفته شده بود. پس از تصرف شهر بدست رومیان، آندورنیکوس را به همراه سایر بردگان به روم بردند. او به اربابش مارکوس لیویوس سالیناتور تعلق داشت (به همین دلیل نامش آندرونیکوس است). وظیفۀ او نوشتن نمایش‌نامه، بازی در آنها و آموزش زبان یونانی و لاتین به فرزندان سالیناتور و سایر خانواده‌های مرفه بود. آندرونیکوس، ادیسه را به زبان لاتین ترجمه کرد زیرا نیازمند کتابی برای آموزش زبان لاتین و یونانی بود. او به عنوان یک هنرپیشه نمایشی، نمایش‌نامه‌هایی را از مجموعه‌های یونانی جایگزین سروده‌های غنایی باستانی تئاتر رومی کرد. یکسال پس از اولین جنگ پونی در 240 سال قبل از میلاد مسیح، اولین نمایش‌نامه آندرونیکوس به روی صحنه رفت. در حقیقت آندرونیکوس بیشتر رومی بود تا یونانی. ترجمه‌های وی نشان می‌دهد که او دانش کاملی در مورد یونان نداشت. در آثار او اثرات درک اشتباه مشهود است و سبک او با ظرافت همراه نیست، اما وی شایستگی معرفی حماسه، تراژدی و کمدی به رومیان را داشت.

اناجیل

حضرت مسیح در محیطی چند زبانه متولد گشت و ترکیب این زبان‌ها تا حدودی در کتیبه‌ای که پیلاطس روی صلیب قرار داده بود مشهود است: "به زبان عبری، یونانی و لاتین نوشته شده بود. (یوحنا 19:20)" در حقیقت فلسطین حداقل پیکره‌بندی تتراگلوسیا را با زبان آرامی (زبان رایج آن دوران)، زبان یونانی (زبان فرهنگ و مشاغل قدیمی)، زبان عبری (زبان مقدس) و لاتین (زبان حکومتداری و فرهنگ) داشت.

هزاران نسخه خطی از این متون موجود است که اکثر آنها متعلق به قرن پنجم هستند. این متون از قرن دوم بر روی طومار نوشته شده اند و مجموعۀ طومارها با هم یک کتاب را تشکیل می‌دهند. متونی که به عنوان قدیمی‌ترین و معتبرترین متون درنظر گرفته می‌شوند عبارتند از: Codex Vaticanus که محل نگهداری آن کتابخانه واتیکان است و Codex Sinaiticus (متعلق به قرن چهارم) که در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود.

دلایل زیادی وجود دارد که باور کنیم حضرت مسیح به زبان آرامی سخن می‌گفت و موعظه میکرد. اناجیل به زبان یونانی نوشته شده‌اند (انجیل متی به زبان عبری نوشته شده) و برخی معتقدند که این رونوشت‌های آموزه‌های شفاهی آرامی، در واقع به نوعی ترجمه آن آموزه‌ها هستند. در آن دوران کشیشان اولین مترجمان مسیحی بودند. اناجیل علاوه بر قداست‌شان، یک اثر هنری جدید هستند که چهار دیدگاه را در مورد قهرمان داستان (مسیح) که پیام‌آور مژده‌هایی است که باید گسترش یابند، ارائه می‌دهند. نام انجیل از کلمۀ یونانی Evangelion (به معنی مژده یا خبرهای خوب) گرفته شده است. چندین کار در رابطه با متون مقدس صورت گرفت که کم و بیش به ترجمه مرتبط بودند.

یکی دیگر از مترجمان کتاب مقدس که باید از وی نام برده شود، قدیس ژروم استریدون است. مطمئنا او مشهورترین مترجم جهان است زیرا 34 سالِ آخر عمر خود را صرف نوشتن "ولگاته" کرد. ولگاته کتابی است از بازبینی متون مقدس و تا قرن بیستم تنها نسخه رسمی بود که توسط کلیسای کاتولیک به رسمیت شناخته می‌شد.

قرون وسطی

برای مدتی طولانی زبان لاتین، زبان اصلی ادبیات بود. تا قرن نهم هیچ کس زحمت ترویج سایر زبان‌ها را به خود نمی‌داد. اما آلفرد کبیر پادشاه انگلستان، ایده‌ی ترجمه کتب "تسلای فلسفه" (The Consolation of Philosophy) و "تاریخ کلیسایی" (Ecclesiastical History) به انگلیسی را مطرح کرد. این ترجمه‌ها به ادبیات انگلیسی رونق بخشید. در قرن سیزدهم، راجر بیکن زبان شناس انگلیسی اذعان داشت که برای ارائه ترجمه‌ای دقیق، مترجم باید به هر دو زبان مبدا و مقصد کاملا آگاه باشد. همچنین خاطر نشان کرد که مترجم باید در موضوع متن مورد ترجمه، متخصص باشد. همانطور که متوجه شدید، ایده‌ی مترجم متخصص تقریبا هفتصد سال قدمت دارد. یک قرن دیگر گذشت و جان ویکلیف اولین ترجمه کتاب مقدس به زبان انگلیسی را ارائه داد. در قرن چهاردهم نیز جفری چاوسر، نویسنده و شاعر مشهور، آثار مختلفی را از لاتین، ایتالیایی و فرانسوی به زبان انگلیسی ترجمه کرد. مردم انگلیس آنقدر به خواندن آثار نویسندگان خارجی علاقه مند شدند که ترجمه کتاب از ایتالیایی و لاتین به انگلیسی به یک سنت تبدیل شد.

اواخر قرون وسطی تا اوایل دوران رنسانس

گیمیستوس پلتو، محقق بیزانسی اهل قسطنطنیه، به منظور معرفی مجدد فلسفه افلاطون به فلورانس رفت. وی کوزیمو د مدیچی بانکدار و بنیان‌گذار خانواده مدیچی را متقاعد کرد که فرهنگستان افلاطون را تاسیس کند. این فرهنگستان تمامی آثار افلاطون، انئاد (تاسوعات) اثر فلوطین و چندین اثر دیگر را به لاتین ترجمه کرد. در قرن پانزدهم توماس مالوری کتابِ "Le Morte d’Arthur" که مجموعه‌ای از افسانه‌ها درباره‌ی شاه آرتور، شوالیه‌های میزگرد، مرلین و ملکه گوئینویر (گینه‌ور) است را ترجمه کرد. 

دوران مدرن اولیه

جان درایدن، شاعر و مترجم انگلیسی، ایده‌ی ترجمه آثار ویرژیل را مطرح کرد. او می‌پنداشت که برای ارائه ترجمه‌ای بهتر می‌توان از ظرافیت و روح روم باستان چشم پوشی کرد. یک شاعر و مترجم دیگر الکساندر پوپ، ایلیاد هومر را ترجمه کرد. الکساندر معتقد بود که مترجم فقط باید متن را از زبانی به زبان دیگر منتقل کند و حق تغییر متن را ندارد. در آن دوران بود که دو معیار کلیدی ترجمه یعنی وفاداری به متن اصلی و شفافیت شکل گرفتند. وفاداری، به معنای انتقال پیام متن مبدا ضمن برانگیختن احساسات یکسان در خواننده‌ی متن مقصد است همان گونه که خواننده متن مبدا آن احساسات را تجربه می‌کند. شفافیت، به معنای یکپارچگی، هماهنگی و هم ارزی متن ترجمه شده به اندازه متن اصلی است.

ترجمه در دنیای امروز 

با ظهور اینترنت و دنیای دیجیتال، خدمات ترجمه به میزان چشم‌گیری توسعه یافته‌اند. با گسترش پیوستۀ تجارت بین‌المللی بسیاری از صنایع نیازمند برقراری ارتباط با بازارهای جهانی هستند و این امر بدون استفاده از ترجمه امکان پذیر نیست. به نظر می‌رسد که از بازاریابی محتوا گرفته تا معرفی محصول، تنها راه موفقیت در جامعه جهانی امروزی، هدف قراردادن پایگاه مشتریان بزرگتر و درک تفاوت‌های فرهنگی مختلف است. همچنین درک اینکه چگونه خدمات ترجمه به طیف وسیعی از کاربردها گسترش یافته، مهم است. اگرچه ترجمه در ابتدا برای تسهیل ارتباطات در تجارت توسعه داده شد، اما در حوزه‌هایی مانند گردشگری، آموزش و درون سازمان‌ها نیز بسیار مهم شده است. هر کسب و کاری که برای داشتن نیروی کار متنوع تلاش می‌کند، باید خودش را با کارکنان بومی‌اش در کشورهای مختلف تطبیق دهد. بدون ترجمه، برقراری ارتباط با جنبه‌های مهم سازمان‌ها و شرکت‌ها مانند دستورالعمل‌های بهداشتی و ایمنی و همچین قوانین شرکت/سازمان دشوار خواهد بود.

علاوه بر این، خدمات ترجمه به یک جنبۀ ضروری گردشگری تبدیل شده است. از نظر یک گردشگر پسری کردن زمان به راحتی در یک کشور دیگر امری ضروری است زیرا چالش‌های زبانی به منظور مکان‌یابی، جهت‌یابی، خواندن منوها و غیره به سادگی با کمک ترجمه و فناوری رفع می‌گردند.

خدمات ترجمه دیگر فقط در مقاصد تجاری مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. درک میزان بهبود فعالیت‌های صنایع و حوزه‌های مختلف با استفاده از ترجمه، امری ضروری است. فناوری‌های مدرن به میزان چشم‌گیری قابلیت‌های ترجمه را برای برآورده کردن نیازهای انسان در یک جامعه دیجیتال بهبود می‌بخشند. امروزه خدمات ترجمه با سیستم‌های نوآورانه سازگار شده و ترجمه بهتری را نسبت به قبل ارائه می‌دهند.

آینده‌ی صنعت ترجمه

آینده‌ی صنعت ترجمه روشن به نظر می‌رسد و پیش بینی می‌شود تا سال 2023 درآمد حاصل از این صنعت به 61 میلیارد دلار برسد. جهانِ امروز درحال بهم پیوستگی بیشتر است. امروزه افراد زیادی زمان بیشتری را برای برقراری ارتباط آنلاین با افرادی از سایر کشورها صرف می‌کنند. فناوری‌های مدرن جهانی شدن را برای کسب و کارها بسیار آسان‌تر کرده اند و این بدین معناست که آنها باید با مشتریانی از کشورهای مختلف صحبت کنند و این جاست که مترجمان و  شرکت‌های ارائه دهنده خدمات ترجمه پا به میدان عمل می‌گذارند.